Doskonalenie posiadanych umiejętności i poszerzanie kompetencji jest obecnie niezbędne. Nieustanny rozwój pozwala na dostosowanie się do dynamicznych zmian zachodzących na rynku pracy. Co istotne, podnoszenie kwalifikacji zawodowych zostało uregulowane w Kodeksie pracy i związane jest z pewnymi uprawnieniami, które przysługują pracownikowi.
Kwalifikacje zawodowe na gruncie Kodeksu pracy
W obecnie obowiązującym Kodeksie pracy znajduje się definicja legalna pojęcia „podnoszenie kwalifikacji zawodowych”. Zgodnie z art. 103 [1] § 1 Kodeksu pracy
podnoszenie kwalifikacji zawodowych oznacza zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności pracownika.
Definicja sformułowana przez prawodawcę jest niezwykle szeroka. Jej zakres obejmuje zarówno formy szkolne (np. studia wyższe lub podyplomowe), jak i formy pozaszkolne (np. kursy i szkolenia).
Przepisy nie rozstrzygają, czy podnoszenie kwalifikacji zawodowych odnosi się wyłącznie do kwalifikacji związanych z pełnionymi obowiązkami. Skoro podnoszenie kwalifikacji dotyczy pracownika, to wydaje się, że powinno być wprost powiązane z rodzajem pracy uzgodnionej w umowie o pracę. Regulacje unijne – które bezpośrednio wpływają na przepisy polskie – interpretują jednak szkolenia zawodowe szerzej.
Mimo wielu wątpliwości co do definicji podnoszenia kwalifikacji zawodowych jedno jest pewne – nie można rozszerzać jej znaczenia. W szczególności zaś pracodawca nie może wykorzystywać tej formy w celu przyuczenia do pracy na danym stanowisku nowo zatrudnionych pracowników. Taki sam zakaz dotyczy szkoleń, które są dla pracodawcy obowiązkowe i wymagane przez prawo (np. szkolenia z bhp). Wykorzystanie podnoszenia kwalifikacji zawodowych w tych celach będzie stanowiło nadużycie prawa.
Inicjatywa czy zgoda pracodawcy?
Nie ulega wątpliwości, że podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika jest korzystne zarówno dla niego samego, jak i dla pracodawcy. Można więc wyobrazić sobie sytuację, w której pracownik udaje się do pracodawcy z informacją np. o podjęciu studiów. Równie prawdopodobna jest sytuacja, w której to pracodawca proponuje pracownikowi udział np. w konkretnym szkoleniu.
Prawo pracy dopuszcza obie z powyższych form. W związku z tym, podnoszenie kwalifikacji zawodowych może nastąpić zarówno z inicjatywy pracodawcy, jak i pracownika. Wtedy pracownik jednak powinien uzyskać zgodę pracodawcy na tego typu działania, aby móc uzyskać prawo chociażby do świadczeń należnych mu z mocy prawa.
Przyjmuje się, że udzielenie zgody przez pracodawcę może nastąpić zarówno w sposób uprzedni, jak i następczy. Oznacza to, że pracodawca może wyrazić swoją zgodę już po rozpoczęciu przez pracownika danej formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Co więcej, udzielenie zgody może nastąpić w sposób wyraźny lub dorozumiany. Wystarczający jest fakt, że pracodawca akceptuje uczestnictwo pracownika w wybranych zajęciach. Nie jest więc konieczna jego pisemna zgoda w tym zakresie.
Świadczenia obowiązkowe oraz fakultatywne
Kodeks pracy przewiduje pewne świadczenia należne pracownikowi z mocy samego prawa. Oznacza to, że pracodawca nie może ich pracownika pozbawić albo przyznać w mniej korzystnym wymiarze niż wynika to z przepisów prawa. Zgodnie z Kodeksem pracy, pracownikowi, który podnosi kwalifikacje zawodowe, przysługuje prawo do urlopu szkoleniowego oraz zwolnienie z całości lub z części dnia pracy. Dodatkowo pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub z części dnia pracy.
Regulacja ta ma swoje praktyczne uzasadnienie. Skoro bowiem pracodawca zgadza się na udział pracownika w szkoleniach bądź sam go na nie kieruje, to powinien zagwarantować mu warunki do skorzystania z nich. Co więcej, udział w zajęciach nie może mieć wpływu na wysokość otrzymywanego wynagrodzenia. Brak regulacji w tym zakresie mógłby zniechęcić pracowników do podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych.
Oprócz świadczeń obowiązkowych strony mogą uzgodnić również inne świadczenia o charakterze fakultatywnym. Powinny być one wyraźnie wskazane w umowie, w celu uniknięcia ewentualnych wątpliwości zarówno co do ich istnienia, jak i zakresu. Najczęściej pracodawcy decydują się na pokrycie kosztów ewentualnego podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników np. poprzez sfinansowanie potrzebnych materiałów, opłacenie czesnego, czy opłaty za kurs. O tym zagadnieniu szerzej w kolejnym artykule.
