Wybory samorządowe za nami. Wielu pracodawców, być może po raz pierwszy, będzie miało okazję przekonać się, że ich pracownicy uzyskali mandat radnego gminnego, powiatowego albo wojewódzkiego. Jakie skutki ten wybór wywołuje odnośnie do istniejącego między stronami stosunku pracy?
Skupimy się na sytuacji osób, które przed wyborem nie były urzędnikami samorządowymi, a więc np. nie pracowały w urzędzie gminnym, starostwie albo urzędzie marszałkowskim.
Prawo radnego do zwolnienia od pracy
To podstawowe uprawnienie radnego samorządu terytorialnego będącego pracownikiem, niezależnie od tego, o jakim szczeblu samorządu mówimy.
W przypadku radnych gminnych – ustawa o samorządzie gminnym zobowiązuje pracodawcę do zwolnienia radnego – pracownika od pracy zawodowej w celu umożliwienia tej osobie brania udziału w pracach organów gminy. Analogiczny przepis zawarty jest w ustawie o samorządzie powiatu.
Zwrócić trzeba uwagę na zgłaszane w praktyce wątpliwości, czy zwolnienie przysługuje, jak literalnie wynika z przepisu, wyłącznie w celu udziału w pracach organów samorządów (a więc np. rady gminy czy powiatu), czy także w celu udziału we wszystkich innych aktywnościach, jakie jest obowiązany podejmować radny (np. udział w komisjach, pełnienie dyżurów etc.).
Tożsame uprawnienie mają radni wojewódzcy – tu jednak ustawa stanowi wyraźnie o zwolnieniu w celu brania udziału w pracach sejmiku i jego komisji oraz zarządu województwa.
Przepisy nie określają przy tym, na jakich zasadach radni mają uprzedzać swojego pracodawcę o nieobecności w pracy – stosować więc należy przepisy ustalone u pracodawcy (np. w Regulaminie pracy). Jeżeli więc radny uzyskał informację o terminie sesji rady gminy czy powiatu, ma obowiązek niezwłocznie o tym pracodawcę poinformować.
Przepisy ustaw samorządowych milczą na temat prawa radnego do zachowania wynagrodzenia za okres zwolnienia od pracy udzielonego przez pracodawcę. O ile zatem nie przewidują takiego prawa ustalone u danego pracodawcy przepisy prawa pracy – zwolnienie to udzielane jest bez prawa do wynagrodzenia. Utratę wynagrodzenia rekompensuje radnym dieta, do której mają prawo.
Ochrona stosunku pracy radnego
Radni samorządowi wszystkich szczebli korzystają w pewnym zakresie z ochrony trwałości ich stosunku pracy. Nie chroni np. przed rozwiązaniem terminowej umowy o pracę wraz z upływem okresu, na jaki była ona zawarta, lecz w razie zamiaru rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę z radnym, pracodawca ma obowiązek uzyskać uprzednią zgodę rady gminy/ powiatu albo sejmiku województwa.
O zgodę taką pracodawca musi wystąpić zatem jeszcze przed wręczeniem pracownikowi – radnemu pisma wypowiadającego bądź rozwiązującego umowę o pracę. Zgoda udzielona już po fakcie nie będzie wystarczająca – a zatem pracodawca naruszy przepisy o rozwiązywaniu umów o pracę.
Przepisy wskazują, że rada samorządu odpowiedniego szczebla odmówi udzielenia zgody, jeżeli podstawą rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu. A zatem a contrario – czy jeżeli w grę nie wchodzą tego rodzaju zdarzenia, rada ma obowiązek zgody udzielić? W tym zakresie jak się wydaje, przeważa jednak stanowisko, że tak nie jest – rada zachowuje prawo swobodnego uznania, czy zgody udzieli, czy odmówi jej udzielenia. To oczywiście rodzi ryzyko zupełnie arbitralnych decyzji rad sprzecznych z istotą omawianej instytucji, którą jest umożliwienie radnemu łączenia pracy zawodowej z pełnieniem funkcji publicznej, a nie – uprzywilejowanie w stosunku do pozostałych zatrudnionych.
Warto przy tym pamiętać, że opisaną wyżej ochronę stosuje się odpowiednio do dokonywania przez pracodawcę wypowiedzenia zmieniającego (a więc wypowiedzenia radnemu jego dotychczasowych warunków pracy lub płacy).
Naruszenie przez pracodawcę przepisów i np. rozwiązanie przez niego umowy o pracę z radnym bez zgody rady skutkuje możliwością dochodzenia przez radnego roszczeń przed sądem pracy (a więc domagania się przywrócenia do pracy albo zasądzenia odszkodowania).
Powyższe nie wyczerpuje tematu – warto bowiem zasygnalizować praktyczne wątpliwości jakie rodzi np. brak zajęcia przez radę stanowiska odnośnie do wniosku pracodawcy o udzielenie zgody na zwolnienie pracownika – radnego.
Pamiętać również trzeba o szczególnym statusie radnych w kontekście ewentualnego wypowiadania przez pracodawcę zobowiązanego do stosowania tzw. ustawy o zwolnieniach grupowych umów o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników. O ile bowiem status radnego nie chroni przed utratą zatrudnienia w ramach zwolnień grupowych, to w przypadku tzw. zwolnień indywidualnych z przyczyn niedotyczących pracowników przepisy dają radnym samorządowym ochronę.
