Wszyscy pracownicy korzystają z tak zwanej ogólnej, czy powszechnej ochrony trwałości ich stosunku pracy. Przejawia się ona m. in. w ochronie przed zwolnieniem z pracy bez jakiejkolwiek przyczyny bądź z błahej przyczyny i przysługującym pracownikom prawie kwestionowania rozwiązania umowy o pracę przed sądem pracy. Niektóre kategorie pracowników korzystają jednak ze wzmożonej ochrony, która może polegać np. na braku możliwości zwolnienia pracownika w ogóle bądź uzależnieniu tego od zgody innego organu względnie konieczności podjęcia przed zwolnieniem dodatkowych działań.
Taka ochrona przysługuje np. kobietom w okresie ciąży czy urlopów związanych z rodzicielstwem, osobom w wieku przedemerytalnym, niektórym działaczom związkowym, członkom rad pracowników czy społecznym inspektorom pracy. W dzisiejszym wpisie chcemy jednak przypomnieć, że ze szczególnej ochrony korzystać mogą inne jeszcze kategorie pracowników, a przepisy dotyczące tej ochrony niekoniecznie znaleźć można w Kodeksie pracy czy – szerzej mówiąc – w przepisach kojarzonych z prawem pracy. Oto kilka przykładów.
Posłowie i senatorowie
Parlamentarzyści, którzy korzystają w okresie sprawowania mandatu z urlopu bezpłatnego u swojego pracodawcy podlegają ochronie przed zwolnieniem, a także zmianą ich warunków zatrudnienia jednostronnie przez pracodawcę. Ochrona ta rozciąga się na okres 2 lat po wygaśnięciu mandatu. Zwolnienie w tym czasie posła albo senatora, względnie wypowiedzenie mu warunków pracy lub płacy wymaga zgody Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu. Pamiętać jednak trzeba, że ochrona ta ulega osłabieniu w przypadku dokonywania przez pracodawcę tzw. zwolnień grupowych.
Radni samorządu terytorialnego
Radni samorządów wszystkich szczebli także korzystają z ochrony ich stosunku pracy. Polega ona na tym, że pracodawca przed zwolnieniem pracownika – radnego bądź wypowiedzeniem mu warunków pracy lub płacy ma obowiązek uzyskać na to zgodę odpowiedniej rady (gminy, powiatu, sejmiku województwa). Zgody takiej organy te powinny odmówić tylko, jeżeli podstawą działań pracodawcy są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu. Tak, jak w przypadku posłów i senatorów ochrona ta ulega osłabieniu w przypadku zwolnień grupowych.
Pracownicy młodociani
W przypadku młodocianych zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego ochrona ta przejawia się w ograniczeniu możliwości wypowiedzenia umowy przez pracodawcę do kilku tylko, wyraźnie wskazanych z przepisach przyczyn (np. niewywiązywanie się przez młodocianego z obowiązków, ogłoszenia upadłości pracodawcy). Te przepisy akurat zawarte są w Kodeksie pracy.
Pracownicy pełniący służbę wojskową
Zgodnie z wchodzącą w życie 23 kwietnia br. ustawą o obronie Ojczyzny, stosunek pracy osoby powołanej do pełnienia zasadniczej służby wojskowej albo terytorialnej służby wojskowej może być rozwiązany tylko za zgodą pracownika. Zasady tej nie stosuje się jednak do umów o pracę na okres próbny lub na czas określony nie dłuższy niż 12 miesięcy. Ochrona ta nie dotyczy także przypadku kiedy pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy oraz w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy. Jeżeli któraś ze stron wypowiedziała umowę o pracę, a okres wypowiedzenia upływa po dniu powołania pracownika do wojska, wypowiedzenie staje się bezskuteczne a umowa może rozwiązać się tylko na żądanie pracownika. Podobna ochrona przysługuje w odniesieniu do osób pełniących dobrowolną zasadniczą służbę wojskową, które odbywają szkolenie. Osoby te również nie mogą być przez pracodawcę zwolnione (nie dotyczy to umów o pracę na okres próbny albo czas określony nie dłuższy niż 24 miesiące oraz przypadków podstaw do zwolnienia dyscyplinarnego, upadłości bądź likwidacji zakładu pracy bądź prowadzenia zwolnień grupowych przez pracodawcę).
Pracownicy skierowani do pracy przy zwalczaniu epidemii
W przypadku skierowania pracownika (np. lekarza) do pracy przy zwalczaniu epidemii w drodze decyzji wojewody jego stosunek pracy w tym okresie u macierzystego pracodawcy także podlega ochronie i nie może być rozwiązany, chyba że zachodzą podstawy do tzw. dyscyplinarki.
Radcy prawni – pracownicy
Jeżeli pracodawca zamierza wypowiedzieć radcy prawnemu umowę o pracę z powodu nienależytego wykonywania obowiązków radcy, wynikających z przepisów ustawy o radcach prawnych, musi zasięgnąć wcześniej opinii właściwej okręgowej izby radców prawnych.
Członkowie organów lekarskiego samorządu zawodowego
Z ochrony korzystają także lekarze – pracownicy, którzy są członkami wskazanych w przepisach ustawy o izbach lekarskich organów samorządu lekarskiego (m. in. okręgowej rady lekarskiej, komisji rewizyjnej, niektórych organów Naczelnej Izby Lekarskiej). Pracodawca musi uzyskać przed zwolnieniem lekarza zgodę odpowiedniego organu samorządu. Dotyczy to także zamiaru wypowiedzenia mu warunków pracy i płacy.
Członkowie organów samorządu zawodowego pielęgniarek i położonych
Z podobnej jak w przypadku lekarzy ochrony korzystają także pracownicy będący członkami niektórych organów izb pielęgniarek i położnych. Ochrona ta rozciąga się na okres kadencji oraz roku po jej zakończeniu. Także i w tym przypadku na rozwiązanie umowy potrzebna jest zgoda odpowiedniego organu samorządu.
Członkowie organów samorządu farmaceutów, diagnostów laboratoryjnych oraz lekarzy weterynarii
Z podobnej ochrony korzystają także pracownicy pełniący funkcję z wyboru w organach izb aptekarskich oraz samorządów zawodowych diagnostów i lekarzy weterynarii.
Inwalidzi wojenni i wojskowi
Rozwiązanie umowy o pracę z inwalidą wojennym albo wojskowym może być dokonane przez pracodawcę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody starosty, jeżeli zachodzą podstawy do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia bądź za wypowiedzeniem. W tym drugim przypadku w grę wchodzą tylko ważne przyczyny zawinione przez inwalidę albo gdy następuje likwidacja pracodawcy. Zgoda starosty jednak nie jest wymagana m. in. gdy inwalida nabył prawo do emerytury.
Kombatanci i osoby mające status osoby represjonowanej
Osoby te mają prawo do wcześniejszego przejścia na emeryturę. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o prace w okresie 2 lat przed osiągnięciem wieku uprawniającego do przejścia na tę emeryturę wymaga uprzedniej zgody właściwego starosty. Ochrona ta nie dotyczy osób zajmujących kierownicze stanowiska obsadzane w drodze powołania oraz osób, które spełniają warunki wymagane do uzyskania emerytury, a także rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Członkowie rad nadzorczych spółek powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego oraz spółek powstałych w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych
Osoby te są chronione przed wypowiedzeniem umowy o pracę w okresie kadencji i przez okres roku po jej zakończeniu. Ochrona dotyczy też zmiany na niekorzyść pracownika warunków pracy i płacy. Nie ma natomiast przeszkód do zwolnienia pracownika dyscyplinarnie, jeżeli zaistnieją ku temu podstawy.
To wyliczenie nie jest oczywiście wyczerpujące. Przygotowując się do rozstania z pracownikiem warto jednak szczegółowo ocenić jego status i ustalić, czy nie będzie to wymagało spełnienia dodatkowych obowiązków.
