Ile rad pracowników działa w Polsce?
Wedle informacji udostępnionych przez resort pracy, wg stanu na marzec 2019 r. zgłoszono mu funkcjonowanie 3618 rad pracowników, aktualnie zaś działa ich nieco ponad 500.1 Ministerstwo jednak zastrzega, że dane te mogą być nieprecyzyjne. Zakłada bowiem, że mogą funkcjonować rady niezgłoszone do resortu (obowiązek zawiadomienia o powołaniu rady pracowników nie jest bowiem sankcjonowany). Jakkolwiek by jednak było, to liczba ta – jeżeli odnieść ją do liczby funkcjonujących w Polsce pracodawców prowadzących działalność gospodarczą zatrudniających co najmniej 50 pracowników (ok. 20 tys.2), czyli tych, którzy podlegają przepisom ustawy – wskazuje na zaskakująco małą popularność tej formy przedstawicielstwa pracowników. Co więcej, liczba nowopowstałych rad stale spada.
A przecież wybór rady pracowników jest stosunkowo prosty. Wniosek w sprawie przeprowadzenia wyborów, pochodzący od co najmniej 10% załogi, jest dla pracodawcy wiążący. W przypadku osiągnięcia przez pracodawcę pułapu zatrudnienia uzasadniającego przeprowadzenie wyborów pracodawca ma obowiązek poinformować niezwłocznie o tym fakcie załogę. Także sama procedura wyborcza nie jest specjalnie skomplikowana. Na wypadek niskiej frekwencji ustawa przewiduje, że w drugiej turze wyborów wyniki są wiążące bez względu na liczbę uczestników. Osoby działające za pracodawcę, które utrudniają przeprowadzenie wyborów rady, bądź nie podają pracownikom wymaganych przepisami informacji narażają się na odpowiedzialność wykroczeniową.
Czy pracownicy są zainteresowani zrzeszaniem się w radzie?
Z czego więc wynika tak niewielka liczba działających w Polsce rad pracowników? Czy pracownicy nie są zainteresowani aktywnym udziałem w życiu firmy i możliwością konsultowania z nimi, poprzez radę, najistotniejszych kwestii? Czy może to pracodawcy masowo utrudniają powstawanie rad? Czy Polska wyróżnia się w tym zakresie na tle innych państw UE?
Odpowiedź na pierwsze trzy pytania nie jest prosta. Warto jednak zauważyć, że sprawę przestrzegania przez pracodawców przepisów ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji badała w roku 2017 Państwowa Inspekcja Pracy.3 Skontrolowano wówczas 96 pracodawców, a nieprawidłowości stwierdzono u nieco więcej niż połowy z nich. Jak podsumowała PIP, polegały one głównie na nieinformowaniu pracowników o osiągnięciu pułapu zatrudnienia uzasadniającego przeprowadzenie wyborów do rady (to najczęstsze stwierdzane uchybienie) i nieprzekazywaniu resortowi pracy informacji o powołaniu rady. Zdecydowanie rzadziej stwierdzano celowe zaniechanie przeprowadzenia wyborów, czy ignorowanie działającej rady, a w ogóle nie stwierdzono przypadku dyskryminowania członków rady pracowników. Zdaniem PIP, podstawową przyczyną stwierdzonych naruszeń jest nieznajomość przepisów ustawy przez pracodawców, jak i bierność samych pracowników (brak inicjatywy w zakresie utworzenia rady). Znamienne jest zawarte w raporcie stwierdzenie, że rady w niektórych regionach Polski są tak mało popularne, że kontrolujący mieli problem z wytypowaniem pracodawców do kontroli.
Trudno na podstawie raportu PIP przypisać więc całą winę pracodawcom. Pracownicy bowiem również faktycznie nie wydają się szczególnie zmotywowani do skorzystania z prawa do powołania rady.
Jak wypadamy na tle innych państw?
Czy stosunkowo mała popularność rad pracowników jest charakterystyczna tylko dla Polski? Dostępne opracowania tej tezy nie potwierdzają. Nawet w Niemczech mających najdłuższą w Europie historię rad jako formy przedstawicielstwa pracowników, w roku 2011 funkcjonowały one zaledwie u 10% pracodawców, chociaż zrzeszały 44% pracowników z zachodnich i 36% we wschodnich landach (co wynika z funkcjonowania rad u największych tamtejszych pracodawców). W innych państwach, jak np. Finlandia, Litwa, Rumunia, Grecja, czy Portugalia, były one zdecydowanie rzadziej spotykane.4
1http://www.dialog.gov.pl/download/gfx/mpips/pl/defaultopisy/7012/1/1/ANALIZA%20RAD%20PRACOWNIKOW%20na%20dzien%2018_03_2019%202.doc
2https://www.coig.com.pl/spis-polskich-firm_katalog_polskich_firm.php
3Raport kontroli omawiam na podstawie informacji podanych na stronie: https://radypracownikow.info/wp-content/uploads/2019/04/informacja-w-sprawie-wynik%C3%B3w-kontroli.docx-1.pdf
4Podaję za raportem Ifo Institute for Economic Research, https://www.ifo.de/DocDL/dice-report-2015-4-oesingmann-december.pdf
