Obecnie panująca pandemia kieruje naszą uwagę na istotne kwestie związane z ochroną zdrowia. Specyfika wielu miejsc pracy sprawia, że pracownicy w nich zatrudnieni są szczególnie narażeni na czynniki szkodliwe dla zdrowia, co w konsekwencji prowadzi niekiedy do powstania choroby zawodowej.
Czym jest choroba zawodowa?
Za chorobę zawodową uznaje się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy stwierdzono bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że ona została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Wśród czynników ryzyka można wskazać np. hałas, promieniowanie, zwiększone obciążenie fizyczne lub psychiczne, czy stałe przebywanie w niedogodnej pozycji.
Co istotne, rozpoznanie choroby zawodowej może nastąpić zarówno w okresie zatrudnienia pracownika, jak i po zakończeniu pracy.
Zgłoszenie – Rozpoznanie – Stwierdzenie
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się do właściwego Państwowego Inspektora Sanitarnego oraz właściwego Okręgowego Inspektora Pracy. Zgłoszenia choroby zawodowej może dokonać:
- pracodawca i lekarz podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej – obligatoryjnie,
- lekarz oraz lekarz dentysta, któremu nasuwa się podejrzenie choroby zawodowej u leczonego pacjenta – lekarze kierują bezpośrednio na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo braku podstaw do jej rozpoznania,
- pracownik aktualnie zatrudniony, który podejrzewa u siebie taką chorobę (za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną),
- były pracownik (samodzielnie).
W przypadku podejrzenia choroby zawodowej pracownik jest kierowany na badanie do jednostki orzeczniczej I stopnia (są to m.in. poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy oraz kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych) w celu przeprowadzenia badań diagnostycznych.
Na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej albo braku podstaw do jej rozpoznania.
Jeżeli pracownik lub pracodawca nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia (instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy). Na złożenie takiego wniosku ma 14 dni.
Samo orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu lub nierozpoznaniu choroby zawodowej nie kończy jeszcze postępowania. Do tego niezbędne jest wydanie decyzji administracyjnej o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. Decyzję wydaje właściwy Państwowy Inspektor Sanitarny na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika.
W przypadku pozytywnej decyzji pracownik może się starać o przyznanie świadczeń z tytułu. Natomiast w przypadku decyzji negatywnej może się odwołać – w ciągu 14 dni od odebrania decyzji. Właściwym organem odwoławczym jest właściwy państwowy inspektor sanitarny wyższego stopnia (dla państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego organem odwoławczym będzie państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny).
W przypadku ponownej negatywnej decyzji pozostaje możliwość złożenia skargi do sądu administracyjnego w ciągu 30 dni od odebrania decyzji.
Pozytywna decyzja – i co dalej?
Dopiero prawomocna decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stanowi podstawę do uzyskania z tego tytułu odpowiednich świadczeń.
Pracownik może ubiegać się o świadczenia krótkotrwałe, tj.:
- Zasiłek chorobowy – wypłacany z ubezpieczenia wypadkowego od pierwszego dnia niezdolności do pracy – 100% wymiaru podstawy;
- Świadczenie rehabilitacyjne – dla pracowników, którzy wymagają rehabilitacji lub dalszego leczenia po odbyciu zwolnienia – 100% wymiaru podstawy;
- Zasiłek Wyrównawczy – dla pracowników, których wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu (nie dłużej niż 24 miesiące);
- Jednorazowe odszkodowanie – dla pracownika, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w czasie pracy;
- Pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.
A także o świadczenia długotrwałe:
- Renta z tytułu niezdolności do pracy – dla pracowników, częściowo (60% wymiaru podstawy) lub całkowicie (80% wymiaru podstawy) niezdolnych do pracy wskutek choroby zawodowej. Co istotne, samo stwierdzenie choroby zawodowej nie powoduje, że pracownik jest niezdolny do pracy i przysługuje mu prawo do renty. Jedną z niezbędnych przesłanek do przyznania tego świadczenia jest istnienie niezdolności do pracy jako skutku choroby zawodowej;
- Renta szkoleniowa – dla pracowników w stosunku do których orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie – 100% wymiaru podstawy;
- Dodatek Pielęgnacyjny – dla pracowników zupełnie niezdolnych do pracy i samodzielnej egzystencji oraz osób, które ukończyły 75 lat.
Ponadto, w przypadku śmierci pracownika wskutek choroby zawodowej świadczenia przysługują również członkom rodziny zmarłego. Są to: jednorazowe odszkodowanie, renta rodzinna (85% wymiaru podstawy) oraz dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej.
Nie tylko od ZUS-u
Pracownik poszkodowany na skutek choroby zawodowej uprawniony jest również do dochodzenia roszczeń uzupełniających od pracodawcy na podstawie przepisów prawa cywilnego, w zakresie szkód nie pokrytych odszkodowaniem z ustawy wypadkowej.
W niektórych sytuacjach pracownik może domagać się zadośćuczynienia za doznaną krzywdę od pracodawcy, o ile wykaże istnienie jego zawinionego negatywnego działania lub zaniechania, którego skutkiem będzie powstanie choroby zawodowej.
Roszczenie wobec pracodawcy jest jednak uzupełniające, to znaczy, że pracownik może się o nie ubiegać wyłącznie wówczas, gdy limitowane świadczenia przyznane na podstawie przepisów ustawy wypadkowej nie pokrywają w całości kosztów wynikających z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia i powstałej krzywdy. Pracownik nie może domagać się odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie Kodeksu Cywilnego przed rozpoznaniem jego roszczeń o świadczenia przysługujące z ubezpieczenia społecznego.
