Przestrzeganie „zasad współżycia społecznego” – niepisanych, powszechnie akceptowanych reguł etycznego, moralnego i uczciwego postępowania w relacjach międzyludzkich jest jednym z podstawowych obowiązków każdego pracownika (art. 100 § 2 pkt 6 Kodeksu pracy).
Przepis ten jednak wyraźnie stanowi o obowiązku przestrzegania tych zasad „w zakładzie pracy”. Często jednak określone zachowania potencjalnie naruszające omawiany obowiązek są podejmowane poza miejscem lub poza czasem pracy. W praktyce zatem pojawia się pytanie o granice tego obowiązku – o to, jak daleko pracodawca może ingerować w aktywności pracowników podejmowane przez nich poza miejscem i poza czasem pracy. O ile nie powinno budzić wątpliwości, że na potrzeby stosowania przepisów Kodeksu pracy pojęcie „zakładu pracy” musi być interpretowane szeroko i nie może – zwłaszcza w dobie rozpowszechnionej pracy zdalnej – być odnoszone literalnie tylko do siedziby pracodawcy, biura, fabryki itp. miejsc, w których pracownicy wykonują pracę, to problematyczne w kontekście reakcji pracodawcy mogą być działania podejmowane poza godzinami pracy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego można jednak uznać za ugruntowany pogląd o dopuszczalności, z pewnymi zastrzeżeniami, szerokiego ujmowania omawianego obowiązku. Przykładowo, za naruszające obowiązek przestrzegania zasad współżycia Sąd Najwyższy uznał następujące zachowania pracowników podejmowane poza zakładem pracy i poza godzinami pracy:
- nękanie przełożonego telefonami na prywatny numer (poza godzinami pracy rozmówców) i obrażanie go w czasie tych rozmów1,
- pobicie innego pracownika i kierowanie pod jego adresem gróźb karalnych (konflikt na tle przynależności obu osób do konkurujących ze sobą organizacji związkowych)2,
- obraźliwe i agresywne zachowanie w trakcie delegacji zagranicznej połączone z wygłaszaniem rasistowskich i ksenofobicznych haseł3
W ocenie Sądu Najwyższego obowiązek przestrzegania zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy obejmuje więc także powstrzymywanie się poza miejscem i czasem pracy od takich zachowań, które wywołują lub potęgują wzajemnie negatywny stosunek współpracowników i konflikty w środowisku pracy. Warto jednak podkreślić, że Sąd dalej wskazuje, iż taka interpretacja rozszerzająca wobec literalnego brzmienia przepisów nie może prowadzić do rozciągania pracowniczego obowiązku przestrzegania zasad współżycia społecznego na wszelkie miejsca, w których przebywa pracownik i na cały czas, jakim dysponuje. Dla postanowienia pracownikowi naruszenia zasad współżycia społecznego poza terenem zakładu pracy i poza czasem pracy niezbędne jest silne i przekonujące uzasadnienie, że jego naganne zachowanie będzie rzutować na stosunki między pracownikami lub między pracownikami a pracodawcą4.
1 Wyrok z 23 października 2019 r. II PK 69/18.
2 Wyrok z 9 lipca 2008 r. I PK 2/08.
3 Postanowienie z 17 maja 2023 r. I PSK 99/22.
4 Z uzasadnienie wyroku z 23 października 2019 r. II PK 69/18.
