Środek wakacji to czas gdy czas, gdy liczba osób korzystających z transportu lotniczego znacząco wzrasta. To także czas, gdy znacznie częściej nagłaśniane są przez media przypadki naruszania przez pasażerów porządku na pokładzie, skutkujące np. nieplanowanym lądowaniem w celu wysadzenia delikwenta – fachowo określanego mianem uciążliwego pasażera lub po angielsku unruly passenger – w asyście służb mundurowych. Według szacunków Międzynarodowego Zrzeszenia Przewoźników Lotniczych (IATA) liczba tego rodzaju pasażerów niestety rośnie i w 2023 r. jeden zgłoszony tego rodzaju incydent przypadał na 480 godzin lotów (przy 588 godzinach lotów rok wcześniej)1.
Problem ten występuje na całym świecie i tego rodzaju zdarzenia zdarzają się niestety niemal codziennie. Czasem w grę wchodzi niewłaściwe zachowanie pojedynczej osoby, czasem w grę wchodzą stadne zachowania. Jednym z bardziej nagłośnionych tego rodzaju przypadków, jakie miały miejsce w ostatnich latach, jest incydent, jaki miał miejsce pod koniec 2021 roku na pokładzie samolotu kanadyjskich czarterowych linii Sunwing lecącego z Montrealu do Cancun. Wówczas doszło do naruszenia porządku na pokładzie przez grupę kilkudziesięciu (!) osób, które naruszały obowiązujący wówczas nakaz zakrywania twarzy maską z uwagi na COVID-19, paliły papierosy elektroniczne, tańczyły na pokładzie i nie stosowały się do poleceń załogi pokładowej, która w pewnym momencie zmuszona była nawet chować się przed pasażerami2.
Przyjrzyjmy się zatem, co prawo mówi na temat uprawnień dowódcy samolotu w takich przypadkach i jakie konsekwencje grożą osobom, których zachowanie zakłóca normalny tok lotu czy zagraża bezpieczeństwu.
Zacznijmy od tego, że podstawowym aktem międzynarodowym, który przyznaje dowódcom samolotów konkretne uprawnienia w zakresie egzekwowania porządku na pokładzie jest Konwencja z 1963 r. w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnionych na pokładzie statków powietrznych (tzw. Konwencja tokijska). W Polsce natomiast kwestie te reguluje m. in. ustawa Prawo lotnicze.
Dowódca samolotu odpowiedzialny jest nie tylko za wykonanie lotu zgodnie z przepisami, ale ma również obowiązek zapewnić bezpieczeństwo osób i rzeczy znajdujących się na pokładzie, jak i bezpieczeństwo samolotu.
Uprawnienia dowódcy samolotu
Przy tak szerokiej odpowiedzialności, przepisy upoważniają dowódcę, w celu zapewnienia bezpieczeństwa lotu oraz bezpieczeństwa i porządku na pokładzie do:
- zobowiązania, w razie konieczności, członów załogi do wykonywania czynności, które normalnie nie należą do ich zakresu obowiązków,
- wydawania wszystkim osobom na pokładzie poleceń (jednocześnie przepisy zobowiązują te osoby do wypełniania poleceń dowódcy),
- decydowania o zastosowaniu niezbędnych w danej sytuacji środków, łącznie ze środkami przymusu bezpośredniego wobec osób, które nie wykonują jego poleceń albo zagrażają w inny sposób bezpieczeństwu lotu lub porządkowi na pokładzie,
- zatrzymaniu osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa na pokładzie samolotu albo osoby zagrażającej w inny sposób bezpieczeństwu lotu lub porządkowi na pokładzie – do czasu przekazania tej osoby właściwym organom.
Jak więc widać, zakres uprawnień kapitana samolotu w tym zakresie nie odbiega znacząco od tych, jakie mają kapitanowie statków morskich i sformułowanie „pierwszy po Bogu” i w tym przypadku nie jest na wyrost.
A co grozi uciążliwemu pasażerowi?
Przede wszystkim, zgodnie z polskimi przepisami, za niewykonanie poleceń dowódcy samolotu związanych z bezpieczeństwem lotu grozi odpowiedzialność karna – jest to przestępstwo, za które grozi nawet kara pozbawienia wolności do roku.
W przypadku, gdy pasażer odmawia podporządkowania się poleceniom dowódcy samolotu, które dotyczą porządku na pokładzie – taki czyn jest wykroczeniem, za które prawo przewiduje grzywnę do 5.000 złotych.
To oczywiście najbardziej typowe sankcje, jakie grożą uciążliwemu pasażerowi. W zależności od rodzaju jego zachowania nie można wykluczyć także odpowiedzialności karnej z innych przestępstw (np. sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu powietrznym), za co grozi aż do 8 lat więzienia.
To odpowiedzialność karna. Nie jest jednak wykluczone dochodzenie przez linię lotniczą odszkodowania od pasażera, np. za koszty związane z nieplanowanym lądowaniem lub innego rodzaju zakłóceniem przebiegu lotu. Wielu przewoźników tworzy też tzw. czarne listy pasażerów i odmawia przyjęcia na pokład przez jakiś czas osobę, która się na niej znalazła.
1https://www.iata.org/en/iata-repository/pressroom/fact-sheets/fact-sheet—unruly-passengers
2https://news.sky.com/story/sunwing-27-canadian-influencer-party-flight-passengers-face-inquiry-after-returning-from-cancun-12511695
