To nie jest koniec, to nawet nie jest początek końca, to dopiero koniec początku, czyli zarząd sukcesyjny w firmie rodzinnej.
Ten sparafrazowany cytat przypisywany Winstonowi Churchillowi trafnie oddaje cel, dla których ustanowiono obowiązujące od 25 listopada 2018 r. przepisy o zarządzie sukcesyjnym firm rodzinnych. Pozwolą one osobom prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą lub jej spadkobiercom na ustalenie zarządu sukcesyjnego, który w momencie śmierci przedsiębiorcy będzie „tymczasowym następcą” zmarłego.
Taka regulacja jest ukłonem ustawodawcy w stronę ponad dwóch milionów przedsiębiorców, którzy są zarejestrowani w CEIDG oraz trzystu tysięcy spółek cywilnych. Zresztą regulacja, która pozwala na zachowanie ciągłości przedsiębiorstwa sprawia również, że spokojnie mogą spać miliony pracowników oraz kontrahentów. Zarządca sukcesyjny ma być powoływany w momencie śmierci przedsiębiorcy i co do zasady tę funkcję ma pełnić do momentu wydania przez właściwy sąd stwierdzenia o nabyciu spadku przez spadkobierców.
Jak i kiedy ustanowić zarząd sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny przedsiębiorca może ustanowić za życia, dokonując powołania zarządcy. Ten jednak musi takie powołanie przyjąć, a w momencie otrzymania zgody należy umieścić właściwy wpis w CEIDG. Możliwe jest także wskazanie jednego z prokurentów jako tego, który obejmie zarząd. Natomiast jeśli taka osoba nie zostanie wskazana za życia, wówczas prawo wyboru przechodzi na:
- małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
- spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
- spadkobiercę testamentowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Należy jednak pamiętać, że w przypadku osób wymienionych w punktach 1 i 2 do powołania zarządcy sukcesyjnego wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Co w obliczu czynności związanych z podziałem majątku zmarłego może okazać się bardzo ciężkim wyzwaniem. Zarządcę sukcesyjnego można powołać w ciągu 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Po upływie tego terminu uprawnienie wygasa.
Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?
Zarządcą nie może zostać osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Dodatkowo wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych. Żadne inne kwestie nie mają znaczenia. Może to być członek rodziny, ale nie musi. Zarządca nie musi posiadać też żadnych szczególnych kwalifikacji i umiejętności.
Czyli co się faktycznie zmieni w przedsiębiorstwie po śmierci?
Dotychczas w momencie śmierci wygasało wiele kluczowych dla funkcjonowania firmy praw. W tym decyzji administracyjnych, koncesji, a także stosunków pracy. Zarząd sukcesyjny pozwoli na to, że zarówno pracownicy jak i kontrahenci nie odczują zmian na płaszczyźnie organizacyjnej.
1. Stosunki pracy
Jeśli przedsiębiorca wpisze do CEIDG zarządcę sukcesyjnego, to jego śmierć nie wpłynie na sytuację pracowników. Wszystkie obowiązki pracodawcy w firmie płynnie przejmie zarządca sukcesyjny. Natomiast jeśli zarządca został ustanowiony po śmierci pracodawcy, w ciągu 30 dni należy zawrzeć porozumienie o kontynuowaniu stosunku pracy. Kiedy porozumienie nie zostanie jednak zawarte. Okres 30 dni uznaje się za usprawiedliwioną nieobecność w pracy. Po upływie tego okresu, jeśli przedsiębiorstwo będzie nadal funkcjonowało, pracownik ma miesiąc na zgłoszenie zamiaru powrotu na pracy. Wtedy zarządca sukcesyjny ma obowiązek zatrudnienia go na poprzednich warunkach.
2. Umowy cywilnoprawne
Dzięki zarządowi sukcesyjnemu umowy zawarte w ramach działalności firmy nie wygasają, a do czasu jego ustanowienia ich wykonanie jest wstrzymane. W tym czasie odsetki i kary umowne nie są naliczane. Nie są kontynuowane również umowy, których wykonanie zależy od osobistych cech przedsiębiorcy (np. umowa o dzieło).
3. Decyzje administracyjne i wpisy do rejestrów
Koncesje, zezwolenia oraz inne decyzje administracyjne nie wygasają wraz ze śmiercią przedsiębiorcy, który je uzyskał. Zarządca sukcesyjny zaś musi złożyć wniosek o potwierdzenie możliwości ich wykonywania w terminie 3 miesięcy od dnia ustanowienia zarządu. Właściciel przedsiębiorstwa w spadku albo wspólnik spółki cywilnej może złożyć wniosek o przeniesienie na niego decyzji za zgodą pozostałych właścicieli przedsiębiorstwa w terminie 6 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy albo 6 miesięcy od wygaśnięcia zarządu.
Kto zatem odpowiada za zobowiązania spółki?
Należy pamiętać, że zarządca sukcesyjny to nie spadkobierca i nie prowadzi on przedsiębiorstwa we własnym imieniu, co determinuje również, że działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Korzyścią tego rozwiązania dla właścicieli jest jednak to, że zarządca jest obowiązany do corocznego wypłacania im zysku z działalności, a także mogą żądać zaliczek.
Zarząd sukcesyjny jest zatem rozwiązaniem, które pomimo swoich minusów pozwoli wielu osobom zabezpieczyć trwałość firm po śmierci ich właściciela, a co więcej zapewni bezpieczeństwo pracownikom oraz kontrahentom.
